Rozpad związku, rozwód czy separacja niosą za sobą wiele emocji i formalności, jednak jedną z najtrudniejszych i najważniejszych kwestii pozostaje uregulowanie kontaktów z dzieckiem. Wielu rodziców nie ma pewności, jakie prawa im przysługują, jak wygląda procedura sądowa i w jakich sytuacjach można domagać się zmiany wcześniejszych ustaleń. Zanim podejmie się kroki prawne, warto zrozumieć, jak wygląda cały proces, jakie przepisy go regulują i jakie są możliwości zabezpieczenia relacji z dzieckiem, zwłaszcza gdy współpraca z drugim rodzicem jest utrudniona. Zebraliśmy najważniejsze kwestie w pigułce, by pomóc lepiej przygotować się do działania.
Podstawy prawne i znaczenie kontaktów z dzieckiem
Kontakty z dzieckiem są jednym z fundamentalnych elementów prawa rodzinnego, których celem jest ochrona więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Zgodnie z regulacjami zawartymi w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, zarówno rodzice, jak i dziecko są uprawnieni i zobowiązani do podtrzymywania wzajemnych relacji i kontaktów, niezależnie od tego, komu przysługuje władza rodzicielska. Oznacza to, że nawet rodzic pozbawiony tej władzy nie traci prawa do spotkań, rozmów czy korespondencji z dzieckiem. W przypadku rozstania rodziców, ustalenie formy i częstotliwości kontaktów staje się często przedmiotem sporu, dlatego tak istotne jest właściwe uregulowanie tej kwestii – czy to w drodze porozumienia, czy na mocy orzeczenia sądowego.
Prawo przewiduje możliwość zawarcia ugody między rodzicami albo przed mediatorem. Takie rozwiązanie może pozwolić na uniknięcie długotrwałego postępowania. Jeżeli jednak porozumienie nie jest możliwe, sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy, kierując się przede wszystkim dobrem dziecka.
Procedura sądowa i możliwe rozstrzygnięcia
Wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem może złożyć każdy z rodziców, niezależnie od tego, czy mają wspólną, czy ograniczoną władzę rodzicielską. Sprawę rozpoznaje Sąd Rejonowy – wydział rodzinny. Postępowanie nie jest ograniczone jedynie do rodziców – o kontakty mogą wystąpić również dziadkowie, rodzeństwo czy inni bliscy, jeśli wykażą, że dotychczasowe relacje były istotne dla dobra dziecka.
Sąd, wydając postanowienie, określa szczegółowy harmonogram kontaktów. Może wskazać konkretne dni i godziny spotkań, a także miejsce, w którym będą się one odbywały. Istnieje także możliwość ustalenia kontaktów telefonicznych, internetowych czy listownych. Sąd, podejmując decyzję, może także zastosować środki zabezpieczające, takie jak nadzór kuratora czy ograniczenie kontaktów do określonych form.
Jak przebiega postępowanie sądowe?
W toku postępowania sąd analizuje przede wszystkim dobro dziecka. Przesłuchuje strony, może wezwać świadków, zasięgnąć opinii biegłych psychologów lub pedagogów rodzinnych oraz – jeśli wiek i dojrzałość dziecka na to pozwalają – wysłuchać jego stanowiska. Bardzo często sąd korzysta z opinii sporządzanej przez Opiniodawczy Zespół Sądowych Specjalistów (OZSS), która dotyczy kompetencji wychowawczych rodziców, stanu emocjonalnego dziecka oraz charakteru relacji rodzinnych.
Sąd może wydać postanowienie tymczasowe (zabezpieczenie), regulujące kontakty na czas trwania sprawy. Gdy zapadnie orzeczenie końcowe, określa ono szczegółowo, kiedy, jak długo i w jakich warunkach mają odbywać się spotkania – w tym możliwość obecności kuratora, rozmów przez telefon, kontaktów online czy noclegów u rodzica.
Zmiana ustalonych kontaktów i rola mediacji
Warto mieć świadomość, że ustalone kontakty mogą zostać zmodyfikowane w zależności od zmieniających się okoliczności życiowych dziecka czy rodziców. Zmiana miejsca zamieszkania, pogorszenie relacji, rozwój emocjonalny dziecka lub jego wiek mogą uzasadniać ponowne rozpatrzenie sprawy. W takiej sytuacji należy złożyć do sądu odpowiedni wniosek o zmianę wcześniejszego postanowienia lub ugody.
Podobnie jak przy pierwszym ustalaniu kontaktów, niezwykle istotną rolę może odegrać mediacja. To alternatywna forma rozwiązywania konfliktów, która pozwala rodzicom na spokojne i konstruktywne wypracowanie nowego porozumienia przy udziale bezstronnego mediatora. Jak już zostało wspomniane, w procesie ustalania kontaktów najważniejsze jest dobro dziecka, a nie interesy dorosłych.