Choć w codziennych rozmowach terminy dział spadku i podział majątku często stosuje się zamiennie, z prawnego punktu widzenia oznaczają one dwie zupełnie różne procedury. Najczęściej problem z ich rozróżnieniem pojawia się w trudnej sytuacji, jaką jest śmierć jednego z małżonków. Pozostaje po nim majątek zgromadzony wspólnie w trakcie małżeństwa oraz majątek osobisty. Co w takim momencie podzielić w pierwszej kolejności i kto powinien w tym uczestniczyć? Zrozumienie fundamentalnych różnic między tymi postępowaniami pozwoli Ci prawidłowo uregulować sprawy majątkowe i uniknąć wieloletnich sporów.
Czym jest dział spadku i jakie ma to znaczenie dla podziału majątku?
Dział spadku to procedura, której celem jest zniesienie tak zwanej wspólności majątku spadkowego. W praktyce chodzi o to, by każdemu ze spadkobierców przyznać na wyłączną własność konkretne składniki majątku zmarłego. Innymi słowy, Twój ułamkowy udział w całym spadku przekształca się w prawo do określonych przedmiotów – mieszkania, samochodu czy pieniędzy na koncie bankowym. Postępowanie to dotyczy wyłącznie masy spadkowej, czyli ogółu praw i obowiązków majątkowych, które należały do zmarłego (spadkodawcy) w chwili jego śmierci. Dopóki dział spadku nie zostanie przeprowadzony, wszyscy spadkobiercy są współwłaścicielami każdego elementu spadku, co mocno utrudnia jakiekolwiek zarządzanie nim.
Aby w ogóle rozpocząć procedurę działu spadku, musisz najpierw formalnie potwierdzić, kto należy do kręgu spadkobierców. Niezbędne jest prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, który sporządza notariusz. Dopiero te dokumenty oficjalnie uprawniają poszczególne osoby do udziału w postępowaniu i określają wielkość ich udziałów w spadku.
Czym jest podział majątku wspólnego i jak wpływa na późniejszy dział spadku?
Podział majątku wspólnego z kolei to procedura, która polega na rozdzieleniu aktywów zgromadzonych przez małżonków w trakcie trwania ustawowej wspólności majątkowej. Można ją przeprowadzić dopiero po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, a jedną z głównych przyczyn jej ustania jest właśnie śmierć jednego z małżonków – obok rozwodu czy separacji. Celem tego postępowania jest precyzyjne ustalenie, co wchodzi w skład majątku wspólnego oraz jakie udziały w nim przysługują każdemu z małżonków. Zazwyczaj są one równe.
Musisz zrozumieć jedną rzecz – dopiero po ustaleniu, jaka część majątku wspólnego przypada zmarłemu małżonkowi (najczęściej jest to połowa), ta część może wejść w skład masy spadkowej i podlegać dziedziczeniu. Oznacza to, że podział majątku po śmierci małżonka logicznie i prawnie poprzedza dział spadku. Procedura ta nie obejmuje majątku osobistego każdego z małżonków, czyli dóbr nabytych przed ślubem, otrzymanych w darowiźnie czy odziedziczonych, chyba że małżonkowie wyraźnie włączyli je do majątku wspólnego.
Czy możliwy jest wspólny dział spadku i podział majątku w jednym postępowaniu?
Tak, polskie prawo pozwala, a nawet zachęca do połączenia obu spraw w jednym postępowaniu sądowym, gdy w skład spadku wchodzi udział w majątku objętym wcześniej wspólnością ustawową. To typowa sytuacja, gdy zmarły spadkodawca pozostawił żyjącego małżonka oraz innych spadkobierców, na przykład dzieci. Złożenie wniosku o dział spadku z podziałem majątku wspólnego pozwala kompleksowo uregulować wszystkie kwestie majątkowe za jednym razem. Wygląda to tak, że sąd najpierw ustala skład i wartość majątku wspólnego małżonków i dokonuje jego podziału. Następnie udział przypadający zmarłemu włącza do spadku i dzieli go między uprawnionych spadkobierców.
Procedura rozpoczyna się od złożenia jednego, kompleksowego wniosku do właściwego sądu rejonowego. Musisz w nim precyzyjnie wskazać wszystkich uczestników – żyjącego małżonka oraz pozostałych spadkobierców zmarłego. Istotne jest też przedstawienie propozycji podziału obu mas majątkowych oraz zgromadzenie dowodów potwierdzających ich skład i wartość, takich jak akty notarialne czy wyceny. Sąd prowadzi postępowanie dowodowe, by ostatecznie ustalić, co wchodzi w skład majątku wspólnego i spadkowego, po czym wydaje jedno postanowienie, które kompleksowo reguluje zarówno podział majątku wspólnego, jak i dział spadku. Alternatywą dla sądu jest załatwienie sprawy u notariusza. Może on sporządzić umowę o dział spadku połączony z podziałem majątku wspólnego, ale jest to możliwe tylko pod jednym, bezwzględnym warunkiem – wszyscy zainteresowani muszą być w pełni zgodni co do każdego aspektu podziału.