Podział majątku po rozwodzie staje się znacznie bardziej skomplikowany, gdy obejmuje przedsiębiorstwo jednego z małżonków. O tym, czy firma zostanie uznana za majątek wspólny, decydują jej forma prawna, data założenia oraz istnienie umowy majątkowej. Jednoosobowa działalność gospodarcza traktowana jest inaczej niż spółka z o.o. lub spółka cywilna. Znaczenie ma także to, czy firma była rozwijana przy wykorzystaniu środków wspólnych. Bez rzetelnej wyceny rynkowej nie sposób ustalić wartości przedsiębiorstwa. Taka analiza wymaga wiedzy finansowej oraz znajomości przepisów prawa. W takich przypadkach zalecane jest skorzystanie z pomocy biegłego sądowego oraz doświadczonego prawnika specjalizującego się w sprawach majątkowych.
Od czego zależy, czy firma wchodzi do majątku wspólnego?
Kwestia podziału firmy w ramach majątku wspólnego opiera się na trzech zasadniczych elementach: dacie założenia przedsiębiorstwa, źródle finansowania jego powstania i rozwoju oraz istnieniu umowy majątkowej małżeńskiej. To właśnie od tych aspektów rozpoczyna się ustalanie, które składniki majątku podlegają podziałowi.
Firma założona w trakcie trwania małżeństwa
Jeżeli przedsiębiorstwo zostało założone w okresie obowiązywania ustawowej wspólności majątkowej, co do zasady wchodzi w skład majątku wspólnego. Dotyczy to również sytuacji, gdy firma została zarejestrowana wyłącznie na jednego z małżonków i była prowadzona wyłącznie przez niego. Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, składnikami majątku wspólnego są wszystkie aktywa nabyte w trakcie trwania małżeństwa, z wyłączeniem majątku osobistego. W przypadku działalności gospodarczej sfinansowanej ze wspólnych środków uznanie jej za majątek osobisty należy do rzadkości. Po ustaniu wspólności majątkowej, np. na skutek rozwodu, przedsiębiorstwo podlega podziałowi.
Firma założona przed ślubem
Przedsiębiorstwo założone przez jednego z małżonków przed zawarciem związku małżeńskiego co do zasady stanowi jego majątek osobisty i nie podlega bezpośredniemu podziałowi. Sytuacja ulega jednak komplikacji, gdy uwzględni się dochody generowane przez firmę w trakcie trwania małżeństwa oraz środki przeznaczone na jej rozwój. Zyski osiągane z działalności gospodarczej, niezależnie od jej przynależności majątkowej, wchodzą w skład majątku wspólnego. Ponadto, jeśli rozwój firmy finansowany był ze wspólnych środków, drugiemu z małżonków przysługuje roszczenie o zwrot połowy poniesionych nakładów.
Rola intercyzy w ochronie firmy
Umowa majątkowa małżeńska, potocznie nazywana intercyzą, stanowi skuteczne narzędzie ochrony przedsiębiorstwa przed podziałem majątku. W przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej – zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w jego trakcie – nie powstaje majątek wspólny. Oznacza to, że przedsiębiorstwo prowadzone przez jednego z małżonków oraz osiągane z niego dochody wchodzą wyłącznie w skład jego majątku osobistego i nie podlegają podziałowi.
Jak forma prawna wpływa na podział firmy?
Forma prawna przedsiębiorstwa ma bezpośredni wpływ na sposób jego uwzględnienia przy podziale majątku po rozwodzie. W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej, która nie posiada odrębnej osobowości prawnej, cały majątek firmy traktowany jest jako majątek właściciela. Jeśli działalność została założona w trakcie małżeństwa bez zawartej intercyzy, jej składniki – w tym środki trwałe, towary, środki pieniężne czy wierzytelności – wchodzą do majątku wspólnego. Sąd najczęściej przyznaje firmę osobie, która ją prowadziła i zobowiązuje ją do spłaty połowy wartości drugiemu małżonkowi.
W przypadku spółki cywilnej czy osobowej (np. jawnej, komandytowej) majątek spółki nie wchodzi w skład majątku wspólnego, ale należy rozliczyć wartość wkładów wniesionych ze wspólnych środków oraz zyski osiągnięte w trakcie małżeństwa. Prawa wspólnika, jako osobiste, nie podlegają podziałowi, co utrudnia ustalenie wartości roszczeń. W spółkach kapitałowych, takich jak spółka z o.o. czy akcyjna, do majątku wspólnego wchodzą udziały lub akcje zakupione za wspólne środki. Prawa korporacyjne przysługują formalnemu wspólnikowi, natomiast prawa majątkowe, takie jak dywidendy, podlegają rozliczeniu. W praktyce udziały są zazwyczaj przyznawane jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego. Fizyczny podział udziałów jest rzadki i zależny od zapisów umowy spółki.