Z uwagi na pandemię koronawirusa, pojęcie wolontariatu w Polsce zyskało na popularności. Coraz więcej osób bezpłatnie angażuje się w różnego rodzaju akcje, mające na celu zwalczenie wirusa powodującego chorobę COVID-19. Z tego powodu, postanowiliśmy na blogu napisać o aspektach prawnych wolontariatu. Nie każdy bowiem wie, że zasady działania wolontariatu są dosyć szczegółowo uregulowane w jednej z ustaw.
Wolontariat – podstawa prawna
Przepisy dotyczące wolontariatu znajdują się w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej: ustawa o wolontariacie). Nie jest to jednak jedyny dokument, który może regulować tryb działania wolonatariatu. Przepisy szczegółowe, dotyczące konkretnej akcji zawiera często regulamin wewnętrzny korzystającego (o tym podmiocie piszemy w dalszej części artykułu). Postanowienia dotyczące wolontariusza mogą natomiast znaleźć się w tzw. porozumieniu wolontariackim.
Wolontariat – informacje podstawowe
W poprzednim akapicie wskazaliśmy już kilka podstawowych terminów związanych z wolontariatem. Warto je teraz wyjaśnić, posiłkując się ustawą o wolontariacie:
- Wolontariusz – to osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ww. ustawie. Chodzi o świadczenia na rzecz korzystającego.
- Korzystający to wszystkie podmioty, na rzecz których można wykonywać zadania w ramach wolontariatu, tj.:
- organizacje pozarządowe i podmioty z art. 3 ust. 3 ustawy, tj. np spółdzielnie socjalne, czy stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
- organy administracji publicznej (wyłączając ich działania w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej),
- jednostki organizacyjne podległe organom administracji publicznej lub przez nie nadzorowane (również z wyłączeniem działalności gospodarczej),
- podmioty lecznicze w ramach wykonywania przez nie działalności leczniczej.
Kto może zostać wolontariuszem?
Co do zasady, każdy z nas może być wolontariuszem. Nie ma górnej, ani dolnej granicy wieku. Z tym jednak zastrzeżeniem, że osoby poniżej 18 roku życia, muszą mieć zgodę opiekunów/rodziców. Również status zawodowy (osoby pracujące, czy bezrobotne), a także ograniczenie lub brak zdolności do czynności prawnych nie wpływa w żaden sposób na możliwość zostania wolontariuszem. Przepisy szczególne odnoszące się do konkretnego rodzaju wolontariatu mogą jednak wskazywać inne zasady.
Wolontariusz w ramach pomocy może wykonywać wszystkie czynności, oprócz tych, co do których przepisy prawa wymagają posiadanie odpowiednich kwalifikacji lub uprawnień.
Współpraca wolontariusza i korzystającego
Tzw. porozumienie wolontariackie to umowa cywilnoprawna między wolontariuszem a korzystającym. Należy w nim uregulować:
- zakres obowiązków wolontariusza,
- sposób i czas wykonywania świadczeń przez wolontariusza, a także
- możliwości rozwiązania porozumienia.
W porozumieniu mogą oczywiście znaleźć się jeszcze inne postanowienia. Jest to w końcu umowa cywilnoprawna – obowiązuje tu zasada swobody umów. Do porozumienia wolontariackiego stosuje się przepisy kodeksu cywilnego w zakresie nieuregulowanym w ustawie o wolontariacie.
Forma porozumienia wolontariackiego:
- jeżeli jest zawierane do 30 dni – może mieć formę ustną albo pisemną,
- jeżeli powyżej 30 dni – koniecznie forma pisemna.
Obowiązki wolontariusza
Oprócz obowiązków wynikających z porozumienia, wolontariusz musi również posiadać ubezpieczenie NNW (Następstw Nieszczęśliwych Wypadków):
- jeżeli porozumienie jest zawarte na mniej niż 30 dni – koszt ubezpieczenia ponosi korzystający,
- jeśli powyżej 30 dni – wolontariusz jest ubezpieczony, tak jak osoby zatrudnione na umowę o pracę, a korzystający nie ponosi kosztów ubezpieczenia. Koszty przeniesione są na Skarb Państwa.
Jeżeli chodzi o ubezpieczenie zdrowotne oraz OC wolontariusza – są dobrowolne.
Obowiązki korzystającego
Obowiązki korzystającego mogą również znaleźć się w porozumieniu wolontariackim. Ich lista znajduje się jednak w ustawie w art. 45. Zgodnie z nim, korzystający ma obowiązek:
1) informować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami;
2) zapewnić wolontariuszowi, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego świadczeń, w tym – w zależności od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem – odpowiednie środki ochrony indywidualnej;
3) pokrywać, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, koszty podróży służbowych i diet.
Ponadto korzystający może (ale nie musi) pokrywać inne niezbędne koszty wolontariuszy oraz koszty szkoleń.
Wolontariat – aspekty prawne
Z uwagi na to, że praca wolontariusza jest świadczeniem w świetle prawa, warto wspomnieć o art. 50 ustawy, który wskazuje, że świadczenie to nie jest darowizną na rzecz korzystającego w rozumieniu Kodeksu cywilnego oraz przepisów podatkowych. Nie prowadzi zatem do powstania obowiązków podatkowych po stronie korzystającego.