Błąd jako wada oświadczenia woli

Blog

Złożenie oświadczenia woli z założenia wywołuje określone skutki prawne. Istnieją jednak pewne sytuacje, w których można uchylić się od skutków złożonego oświadczenia. Bardzo często decyzje podejmowane są pod wpływem błędu. W artykule wyjaśnimy:

  • Czym jest oświadczenie woli i jakie wady oświadczenia woli wyróżniamy w prawie?
  • Co można zrobić w sytuacji, gdy po złożeniu oświadczenia woli okaże się, że pozostawaliśmy w błędzie?
  • Jakie są skutki powołania się na błąd?
  • Czy każdy błąd umożliwia uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia?

Czym jest oświadczenie woli?

Najogólniej mówiąc, oświadczenie woli pełni rolę komunikatora zamiaru oraz związanych z tym skutków prawnych – następstw przewidzianych przepisami prawa w zakresie powstania, zmiany czy ustania stosunku prawnego. Przepisy prawa nie wskazują jednoznacznej formy oświadczenia woli. Można wyrazić ją pisemnie, słownie, przez określone zachowanie, a także w formie elektronicznej. Warunkiem jest to, że oświadczenie woli musi być zrozumiałe i złożone „na poważnie”.

Wady oświadczenia woli

Aby określona czynność wywoływała skutki prawne, oświadczenie woli musi być ważne i nieobarczone żadną wadą. W praktyce jednak nie każde takie jest. W polskim prawie cywilnym wyróżnionych zostało kilka wad oświadczeń woli, których zaistnienie sprawia, że czynność jest nieważna lub wymaga podjęcia działań, dzięki którym oświadczenie woli wywoła skutki prawne.

Wady oświadczenia woli, czyli nieprawidłowości związane z procesem wyrażania oświadczenia woli, określone są w Kodeksie Cywilnym. Są to:

  1. brak świadomości lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli (choroba psychiczna, stan nietrzeźwości),
  2. pozorność (np. w sytuacji, gdy strony zgadzają się na zawarcie umowy dla pozoru, np. w celu zmylenia osób trzecich),
  3. groźba,
  4. błąd, w tym podstęp (o których więcej piszemy poniżej).

Błąd w oświadczeniu woli

Błędem określa się mylne wyobrażenie lub brak wiedzy o aktualnym i prawdziwym stanie rzeczy. Może on dotyczyć zarówno regulacji prawnych, jak i okoliczności związanych z oświadczeniem woli. Kodeks cywilny wskazuje, że błąd musi:

  • dotyczyć treści czynności prawnej,
  • być istotny (czyli taki, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści). Błąd musi być istotny obiektywnie – nie wystarczą zatem subiektywne odczucia osoby składającej oświadczenie.

Czy oświadczenie złożone pod wpływem błędu jest ważne?

Pomimo błędu, oświadczenie woli złożone pod jego wpływem jest ważne i wywołuje skutki prawne. Można się jednak od nich uchylić. W sytuacji, gdy oświadczenie było jednostronne lub dotyczy czynności nieodpłatnej, uchylenie się od jego skutków nie jest obwarowane poniższymi warunkami. Natomiast, gdy było złożone drugiej osobie, uchylić się można tylko i wyłącznie, gdy:

  • błąd został wywołany przez osobę, której złożono oświadczenie, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć;

Oświadczenie o uchyleniu się od skutków pierwotnej czynności prawnej należy złożyć w formie pisemnej. Prawo do uchylenia się od skutków czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu ograniczone jest rocznym terminem, liczonym od dnia jego wykrycia.

  • Przykład: Pani Ewa kupiła rękopis wiersza Wisławy Szymborskiej z myślą, iż jest on oryginalny. Sprzedawca był o tym przekonany i zapewnił o tym swoją klientkę. Kobieta będzie miała możliwość złożenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków prawnych, powołując się na działanie pod wpływem błędu, jeżeli późniejsza ekspertyza wykaże, że był to falsyfikat.

Zniekształcenie oświadczenia przez osobę wykorzystaną do przekazania jej treści również ma charakter błędu.

  • Przykład: Mama poleciła przekazanie przez dorosłą córkę swojemu mężowi, że człowiek, od którego chcą kupić samochód poinformował, że oprócz usterek wskazanych w ogłoszeniu, samochód czasem ma problemy z zapłonem i bierze dużo oleju. Córka przekazała jednak, że nie działa radio samochodowe. W związku z tym, że niesprawne radio nie wpływa na możliwość korzystania z samochodu, mąż podjął decyzję o zakupie. Pozostawał zatem w błędzie, co do stanu technicznego auta i będzie mógł uchylić się od skutków złożonego oświadczenia woli.

Podstęp

Jest to szczególna forma błędu, mająca na celu wywołanie fałszywego przeświadczenia na temat rzeczywistości u osoby składającej oświadczenie woli. Podstęp jest zawsze celowym działaniem drugiej strony. W odróżnieniu od klasycznego błędu, podstęp rozszerza możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia nawet wtedy, jeżeli błąd nie był istotny.

Do momentu złożenia pisemnego oświadczenia o uchyleniu się od skutków czynności prawnej, pozostaje ona jednak ważna i skuteczna. Osoba działająca pod wpływem podstępu, ma rok od dnia jego wykrycia na uchylenie się od skutków prawnych.

  • Przykład: Pan Jan wykupił w sklepie ze zdrową żywnością usługę na comiesięczne dostarczanie mu produktów pod drzwi. Każdy produkt był sprawdzony i posiadał specjalne certyfikaty jakości. Z biegiem czasu okazało się jednak, że wszystkie certyfikaty były podrobione, a żywność posiadała niezdrowe substancje. Sprzedawca działał w tym przypadku podstępnie, a Pan Jan może uchylić się od skutków złożonego oświadczenia woli (decyzji o wykupieniu abonamentu na dostarczanie żywności).